Tak naprawdę nie wiadomo do końca, dlaczego ludzie śnią. Sny pojawiają się tylko w jednej fazie śnienia, która nazywa się snem paradoksalnym lub REM. Kiedy gałki oczne, choć zasłonięte powiekami, ruszają się śledząc marzenia senne powstałe w mózgu. Reszta ciała jest w paraliżu sennym. Sen REM pomaga w kształtowaniu się mózgu dziecka. Mają go (i to bardzo często) nawet dzieci znajdujące się brzuchu mam. Im człowiek jest starszy, tym mniej śpi snem REM i mniej śni. Większości snów i tak nie pamiętamy – musimy obudzić się w ich czasie, żeby je zapamiętać.
W psychoterapii analitycznej sny odgrywają szczególną rolę, to królewska droga do poznania tego, co nieświadome (Freud, 1900/1996, s.509). Zgodnie z jej teorią sny to pozostałości przeżyć na jawie (niezrealizowane pragnienia lub obawy) oraz reperkusje przeżyć z dzieciństwa. Swobodne skojarzenia dotyczące marzeń sennych są dla terapeuty cennym narzędziem diagnozy, które pomaga dostrzec ślady naszej dziecięcej wyobraźni. Szczególnie wtedy, kiedy dzieciństwo zostało zakłócone brakiem ciepła i dramatycznymi przeżyciami. Przykładem dziecięcego sposobu pojmowania świata są sny ukazujące kosmos, niebo, wszechświat. Wyobraźni dziecięcej towarzyszy ożywianie przedmiotów martwych (animizm), przypisywanie im mocy (myślenie magiczne) oraz zatarcie granic między światem zewnętrznym, a wewnętrznym.
Marzenia senne są nie tylko sposobem rozładowania nadmiaru bodźców psychicznych nagromadzonych w nieświadomości w ciągu dnia, ale także mechanizmem zabezpieczającym, zgodnie z zasadą przyjemności, niski i wyrównany poziom tego rozładowania, tak, by nie zakłócił snu. W trakcie śnienia nieświadomość stara się realizować dwa cele: ujawnić zakazane treści bez jednoczesnego alarmowania świadomości. W tym celu używane są różne MECHANIZMY.
- Wskutek działania CENZURY kontrowersyjne treści ulegają „utajnieniu”.
- Dzięki ZAWIESZENIU ZASADY LOGIKI, wykluczające się pobudki nie są ze sobą sprzeczne. We śnie możemy zjeść ciastko i je mieć.
- Dzięki ZAWIESZENIU ZASADY CZASU, w scenerii marzeń sennych łączą się ze sobą przeszłość, teraźniejszość oraz fantazje dotyczące przyszłości.
- Dziwny charakter snów zwykle jest wynikiem KONDENSACJI ZNACZEŃ, czyli mechanizmu, w którym wiele niespełnionych pragnień musi skumulować się w jednej scenie.
- Najbardziej ukrywane treści są związane z naszymi seksualnymi i agresywnymi pragnieniami. Ponieważ cenzura nie pozwala na ich ujawnienie wobec znaczącej postaci (na przykład takiej, której się boimy lub jesteśmy z nią w bliskiej relacji emocjonalnej), agresywne oraz seksualne impulsy zostają skierowane we śnie na kogoś innego. Nośnikiem seksualności może być też kształt, kolor, gest. Dokonuje się to w oparciu o mechanizm PRZEMIESZCZENIA ZNACZEŃ.
- Bolesne emocje we śnie zostają ODWRÓCONE, na przykład chorobliwy smutek zamienia się niepohamowany śmiech.
- Marzenia senne wykorzystują też WIELOZNACZNOŚĆ SŁÓW.
W analizie marzeń sennych procesowi skojarzeniowemu poddaje się każdy fragment, każdą scenę, wszystkie postacie, doznania, uczucia, przedmioty, miejsca.
Pacjent opowiedział mi marzenie senne, które śnił, gdy miał 15 lat, a które bardzo żywo pamiętał. We śnie stał pośrodku miasta, które było kompletnie zniszczone. Wszędzie dookoła był gruz i poskręcane elementy metalowych konstrukcji, ale były tam też niewielkie bajorka, które odbijały iskrzącą się kolorami tęczę. Zinterpretowałem, że odczuwa coś w rodzaju triumfu, gdy może mnie niszczyć i zrobić ze mnie robota, co według niego oznacza, że jestem tylko pogiętym metalem, pozbawionym ludzkich cech. Przyznał, że nastrój snu był ekstatyczny, na co odpowiedziałem, że triumf i uniesienie służą zaprzeczaniu uznania zniszczeń i odczuwaniu rozpaczy. Pacjent wyraźnie się rozluźnił i dzięki dalszej pracy udało nam się połączyć katastrofę ze snu z czasem, gdy mając 15 lat wrócił do domu i dowiedział się, że jego rodzice chcą się rozwieść.
(Steiner, 1993/2015, s.72-73)
Szczególny rodzaj snów stanowią koszmary. Są to sny nieprzyjemne, z gwałtownym przebiegiem akcji; pełne przykrych doznań i emocji strachu czy lęku. Kończą się zwykle przebudzeniem, kiedy strach we śnie urasta do maksymalnego poziomu. Uwalniają nas od agresji, lęku, poczucia zagrożenia i złości. Koszmar odkrywa naszą słabość lub strefę zranienia. Przyczyny pojawiania się koszmarów u dorosłych są wielorakie, można podzielić je na kilka grup: traumy z dzieciństwa, wyczerpanie nerwowe, sytuacje stresowe, nieujawniona agresja, liczne kompleksy, upokorzenia, lękliwość, depresja i schizofrenia. Koszmary też mogą śnić się osobom chorym na serce lub cierpiącym na trudności z oddychaniem. Typowe sytuacje w koszmarach dotyczą: spadania; poczucia bycia uwięzionym; niespełnienia pragnień i potrzeb; publicznego wstydu i ośmieszania; agresywnego ataku ze strony zwierząt, bandytów, potworów; wojny; katastrofy; zabijania.
Był w dużej podłużnej jaskini. Było ciemno i mgliście. Wyglądało na to, że on i inni ludzie zostali porwani przez zbójców. Wszyscy czuli się zdezorientowani, jakby za dużo wypili. Porwani siedzieli wzdłuż ściany i on siedział obok pewnego młodego człowieka. Pacjent mówił, że mężczyzna wyglądał na łagodną osobę, miał około dwudziestu lat i małe wąsy. Niespodziewanie człowiek ten odwrócił się do niego i złapał go za genitalia, jakby był homoseksualistą, chciał też dźgnąć nożem pacjenta, który zamarł z przerażenia. Wiedział, że jeśli będzie się bronił, to mężczyzna zaatakuje go nożem.
(Steiner, 1993/2015, s.91)
Zgodnie z interpretacją terapeuty koszmar ten opowiada o potężnej, destrukcyjnej części umysłu pacjenta (obrazuje ją młody, agresywny mężczyzna), która tyranizuje część zależną, potrzebującą (bohater snu). Struktura organizacji osobowości opiera się w tym przypadku na rozszczepieniu, pacjent został zdominowany przez swoją agresywną część, która nie tylko chce przejąć kontrolę nad terapią i ją zniszczyć, ale również jest jawnie sadystyczna, wobec tej części jego osobowości, która mogłaby z terapii skorzystać.
Analiza snów umożliwia wgląd w rozwój osobowości oraz przebieg leczenia w procesie terapii. Jednak refleksja nad przesłaniem snów jest istotna również w codziennym funkcjonowaniu. Jeśli nie poznamy znaczenia snów, nie poznamy samych siebie.
Bibliografia:
Freud, S. (1900/1966). Objaśnianie marzeń sennych (Dzieła, t. I). Przeł. R. Reszke. Warszawa: Wydawnictwo KR.
Dudek, Z.W. (2010). Jungowska psychologia marzeń sennych. Warszawa: ENETEIA.
Vetulani, J. (2017). Sen Alicji czyli jak dział mózg. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Steiner, J. (1993/2015). Psychiczny azyl. Przeł. M. Żylicz. Gdańsk: IMAGO.
